Frantziaren eta Espainiaren arteko muga Nafarroako eta Gipuzkoako lurretan aztertzeko Erregeak izendatu zuen Ofizial Jeneralen Brigadaren «Irizpena» dugu eskuartean. Hain zuzen ere, Frantziako armadak Konbentzio Gerran (1793-1795) egindako erasoaldiaren ondoriozko kalteak aztertzeko sortu zen aipatutako brigada, defentsak sendotzeko eta Donostia eta Hondarribiko gotorlekuen ohiko gune estrategikoak (baita Pasaiako Santa Isabel gaztelua ere) zein Nafarroako Iruñeko zitadela hobetzearren; horrez gain, Oiartzunen gotorleku bat sortzeko eginiko proposamena ere badu.

Se ofrece el «Dictamen» elaborado por la Brigada de Oficiales Generales nombrada por el Rey para reconocer la frontera franco-española en tierras navarras y guipuzcoanas, tras los daños ocasionados por la incursión del ejército francés en la Guerra de la Convención (1793-1795), a fin de reforzar sus defensas y mejorar los puntos estratégicos tradicionales de sus Plazas fuertes de San Sebastián y Fuenterrabía (más la fortaleza de Santa Isabel, en Pasajes), y la navarra Ciudadela de Pamplona, y su propuesta de creación de una nueva Plaza fuerte en Oyarzun.

Gipuzkoako Elgoibar hiribilduak 1751n onartu eta Erregeak handik urtebetera berretsitako udal-ordenantzak jaso ditugu. Borboitarren dinastia berriak eta haren bidez txertatutako ideia ilustratuek sustatuta, erakundeetan eta gizartean aldaketa handiak izan zituen gizarte eta une historiko baten isla dira.

Nafarroako Artxibo Nagusian 1531ko Valladolideko Kantzelaritzaren Ordenantzen ale ezagun bakarra egoteak (XVII. mendeko bilduma inprimatu handiaren hurreneko aurrekaria) Nafarroako erakundeak gaztelaniatzako eta homogeneizatzeko saiakeran Gaztelako gobernu berriak haiek eredu gisa erabili izana plantearazi zion egileari. Hortaz, Ordenantza horien transkripzio oso eta zehatza eskainiko dugu eta, sarrera gisa, haiek Erresuma Zaharreko Artxiboan egotea justifika lezaketen arrazoiei buruzko azterketa labur bat egingo dugu.

Juan Díaz de Aux y Garcés de Marcilla historialari aragoniarraren argitaragabeko testu bat eskaintzen da. Hau Martín Díaz de Aux Aragoiko Justizia Nagusiaren oinordeko zuzena zen. Bertan, Nafarroako Juana III.a erreginaren erreklamazioak direla eta, Juan López de Vivero (Lope de Palacios Rubios bezala ezagutua) doktore jurista gaztelarraren baieztapen batzuk zuzentzen ditu, honek Fernando Katolikoaren aginduz Nafarroako konkista eta okupazioa justifikatzeko idatzi zuen tratatuan idatzi zituenak. Auxek Felipe II.

Ahalegin honen oinarria dokumentu baten (gure ustez sekretua) aurkezpena da; dokumentu hau biziki baliotsua da Jean Orry Ogasuneko ministroak eta Melchor Rafael de Macanaz Gaztelako Kontseiluko fiskalak, Kataluniaren aurkako ge- rran (1714), Bizkaiko jaunei, lehenik, eta Gaztelako erregeei (aipatutako jaun horiek ziren aldetik), ondoren, zegozkien errege eskubideak Jaurerrian (men- deetan zehar eskubide horiek hainbat mertzenariori eman baitzizkieten, beren lantzariak eta baleztariak, batez ere, ordaintzeko) berrezartzeko; eta neurri txi- kiagoan, baita Gipuzkoan eta Araban zituzten eskubid