Mendebaldeko Erdi Aroko «argien mendeak» (1150-1250) Nafarroako errei.nuan ere izan zuen gorenaldia. Hona hemen gure hitzaldiaren gaiak: A) Errei.nuko erakundeen egitura eta geografia administratiboa, edukien garai bateko barruti feudalak laster ordezkatu zituzten merindadeekin. Merioa izaten zen me.rindadeen buru. Portuz bestaldeko lurrek osatzen zuten bosgarren mugaketa, eta Abaurreako abadea izan zen hartzailea. Hiru bailego ziren horien barneko zatiak: Donibane Garazi, Amikuze-Oztibarre eta bastida.

Artikulu honek behe Erdi Aroko Frantziako ondasunaren gaineko zergaren ja.torriaren historiari heltzen dio. Garai hartan, zerga eredu berriak sortu zituzten eta ondorioz, mentalitate aldaketa gertatu zen. Ahalegin izugarria egin zuten on.dasuna zer zen definitzeko, eta ondasun higiezinak osatzen zituzten elementuak desberdintzeko parametroak ezar zitezen. Hirietan ideiak eta planteamenduak proposatu zituzten, eta aberastasunaren gaineko zergaren inguruan neurri ego.kiak hartzea lortu zuten. Hala, Estatuak abian jarritako fiskalitate berri bat sortu zuen, lorpen handirik gabe.

Duela zenbait urtetik, finantzen eta instituzioen historiari buruzko korronte historiografiko batek zalantzan jartzen du finantza publikoen historiarik «ohikoena», gutxika zerga baliabideak zentralizatu eta monopolizatu zituen monarkiarena eta zergen burokratizazioarena. Egia da epe luzearen ikuspuntutik finantza publikoen historia aztertzeak beldurra eman dezakeela eta etsigarria izan daitekeela; izan ere, praktika finantzarioaren egunerokotasuna ez da behar bezala hautematen, berezitasunak desagertzen dira eta historia lineal baterantz desbidera gaitezke, baita teleologiko baterantz ere.

Saiakera honek XVII. mendean Gaztelako errege ogasunak izandako ebo.luzioaren ezaugarri nagusiak laburbiltzen ditu. Urte haietan izan ziren diru.sarrera nagusiak (Gorteetako zerbitzuak, diru debaluazioak, besteak beste) eta bilketak zituen mugak aztertzen ditu; baita beste baliabide batzuk ezartzeko zeuden arazoak ere, agian 1600. eta 1700. urteen artean, zergak biltzeko joera beherakorra okertu zezaketenak.

Hitzaldiak sistema politiko berri baten, alegia, lehen monarkia absolutuaren garaiko sistema politikoaren, arabera eratutako ogasun sistema eta zerga politikak sortzearen garrantzia azpimarratzen du. Gaztelako Koroaren kasuan, XVI. mendean, ogasun fenomenoak areagotu egin ziren, Habsburgo familiaren finantza beharrekin bereziki lotuta baitzeuden.

Estatu frankistaren eta Nafarroaren arteko harremanak aztertu dituen bibliogra- fiak ez ditu gerra zibileko gatazkak ia aipatu ere egiten. Hala ere, Estatua nork eta nola bideratuko zuen erabakitzeko borrokan, karlistak eta falangistak, kolpea eman zuten militarren bazkide politikoak izanik, elkarren aurka jarri ziren, eta euren proiektu nazionalak zehazteko edo gaitzesteko elementu gisa erabili zuten Nafarroako forua. Gehiengoarentzat ezezaguna den zitalkeriaz jokatu zuten.

Artikulu honek bi zati dauzka. Lehenbizikoan, Espainiako berrogeita hamar probintzietako historiaren berri ematen da, 1833 bitarte, Hego Euskal Herriko lau probintziak nabarmenduz. Bigarren zatian, data horretatik autonomien es- tatua sortu bitarte (1979-1995) izaniko eskualdekatze proiektuak azaltzen dira, bi foru erkidegoei garrantzi berezia emanik. Abertzaletasunaren sorrera ez dago probintziagintzarekin loturik.